Wprowadzenie do wystawy „Polska abstrakcja & Świat”,
Galeria Gong, 21.03–04.08.2024
Historia polskiej abstrakcji ma długą, osobliwą tradycję, która obejmuje już ponad stulecie. Związana jest z twórczością takich artystów jak Henryk Stażewski, Władysław Strzemiński i Henryk Berlewi, którzy założyli pierwsze awangardowe ruchy i ugrupowania artystyczne w Polsce w latach 20. XX wieku. Wyjątkową cechą życia artystycznego tego czasu było podtrzymywanie intensywnych kontaktów międzynarodowych: były to nie tylko podróże czy spotkania artystów z różnych krajów, ale wspólna praca nad publikacjami i rozwojem nowych ugrupowań. Wspólne idee sztuki niefiguratywnej, kształtującej nowy świat i nowe społeczeństwo stawały ponad kontekstem narodowym. W Polsce ukazywały się czasopisma z tekstami europejskich twórców: Filippo Tommaso Marinettiego, Theo van Doesburga czy Kazimierza Malewicza. Prace polskich artystów prezentowano za granicą. W 1927 r. w Pradze stowarzyszenie Mánes zorganizowało wystawę polskiej sztuki nowocześniej, w której brał udział m.in. Henryk Stażewski. W tym samym roku w Warszawie gościł Malewicz z indywidualną wystawą. W latach 30-tych polscy artyści Stażewski, Władysław Strzemiński i Katarzyna Kobro dołączyli do światowego ugrupowania „Abstraction-Creation”, którego zadaniem było propagowanie sztuki nieprzedstawiającej. Z inicjatywy tych artystów i dzięki ich kontaktom w 1931 r. w Polsce stworzone zostało pierwsze na świecie międzynarodowe muzeum sztuki nowoczesnej z siedzibą w Łodzi, prezentujące sztukę abstrakcyjną. Wielu zachodnich twórców, których prace prezentuje wystawa w Galerii Gong – takich jak Enrico Prampolini, Hans Arp, Jean Gorin, Sonia Delaunay należeli ugrupowania „Abstraction-Creation”, a niektórzy z nich – tacy jak Prampolini, Arp i Delaunay – mieli bezpośrednie kontakty z polskimi artystami i przekazali swe prace w darze do łódzkiego muzeum.
Wielkie ambicje polskiej i międzynarodowej awangardy przerwała II wojna światowa. W okresie sowieckim sztuka abstrakcyjna pozostawała na marginesie życia artystycznego, a twórcy tego nurtu należeli do wąskich enklaw skupionych m.in. wokół postaci Strzemińskiego, Stażewskiego czy Tadeusza Kantora. Artystyczna izolacja, ograniczone kontakty ze światem zachodnim stworzyły dla polskiej sztuki inne warunki rozwoju, przyczyniły się do powstania alternatywnych koncepcji twórczych. Charakterystyczną cechą polskiej sztuki jest szczególne nadanie wartości materiału, z których powstaje dzieło, ale również pewna poetyka i liryzm, która kształtuje jego treść. Polska sztuka abstrakcyjna zajmuje się nie tylko samymi środkami plastycznymi – takimi jak barwa, forma i rytm, ale sięga dalszych ważniejszych zagadnień – przestrzeni, światła, idei metafizycznych. Lata 60. były w Polsce czasem szczególnego rozwoju sztuki bezprzedmiotowej i kinetycznej. Do głównych postaci tego okresu należą Kajetan Sosnowski, Adam Marczyński, Wojciech Fangor, Ryszard Winiarski.
Łącznikiem tradycji polskiej abstrakcji geometrycznej i współczesności jest twórczość Andrzeja Nowackiego, artysty, który w oryginalny sposób rozwija koncepcję malarskiego reliefu, zapoczątkowanego przez Hansa Arpa, Jeana Gorina czy Henryka Stażewskiego. Twórczość Nowackiego jest związana z Ostrawą. Artysta przed kilkoma laty miał tu własną pracownię, w której powstały m.in. pierwsze wielkoformatowe prace, uznawane dziś za szczególnie ważne osiągnięcie jego twórczości.
Na wystawie prezentowane są również prace młodszego pokolenia artystów takich jak Marcin Jasik, czy Rafał Labijak – artysta, którego droga twórcza jest również związana z Ostrawą. Na wystawie nie brakuje sztuki kobiet – prac takich artystek jak Tamara Berdowska, Małgorzata Jastrzębska, Anna Osiecka. Wystawa pokazuje zatem nie tylko ciekawy, dopełniający się wzajemnie dialog sztuki środkowo- i zachodnioeuropejski, ale stanowi pomost pomiędzy kolejnymi pokoleniami twórców.
Ekspozycja doskonale prezentuje ambitne założenia kolekcji Světlík Art Foundation, polegające na idei, iż sztuka Polski i Czech jest nieodrodną i ważną częścią sztuki światowej.
